Ciąża wielopłodowa w dzisiejszych czasach już nikogo nie dziwi. W związku ze zmieniającą się strukturą i stylem życia naszego społeczeństwa rośnie liczba kobiet w ciążach mnogich – zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. W 2020 roku odsetek urodzeń mnogich w naszym kraju przekroczył już 2,5 %. Niestety ciąża mnoga to nie tylko podwójne szczęście, ale także wielokrotnie większe ryzyko dla mamy i dzieci. Mam bliźniąt czy trojaczków przybywa i niezmiernie istotne jest, by były objęte właściwą, profesjonalną i specjalistyczną opieką, aby miały jak największe szanse na urodzenie zdrowych dzieci. Dlatego w dzisiejszym artykule skupimy się na wszystkim tym, co powinna wiedzieć każda mama będąca w ciąży mnogiej.
Na przestrzeni ostatnich 30 lat w skali światowej nastąpił znaczny wzrost ilości ciąż mnogich, głównie ciąż dwujajowych (dwuzygotycznych). Obecnie w USA porody bliźniacze stanowią 3,0-3,5% wszystkich porodów (jeden poród na około 30 porodów) i podobnie jest we Francji i Australii – ponad 3%. Mniejszy odsetek stwierdza się w Afryce Środkowej (1,8%) i w Wielkiej Brytanii (1,5%), natomiast w Azji Wschodniej i Oceanii częstość ciąż bliźniaczych jest dość stała na przestrzeni lat i wynosi <1% ogółu porodów. Wzrostowy trend ma miejsce także w Polsce. Według Roczników Głównego Urzędu Statystycznego, w 1990 r. porody bliźniacze stanowiły 1% wszystkich porodów, a w 2018 r. 1,3%, dając liczbę 4925 porodów. Teraz natomiast – jak wspomniałam na początku, odsetek ten wynosi około 2,5%.
Ciąża wielopłodowa to z jednej strony ogromne szczęście, z drugiej ciąża wysokiego ryzyka. Na tym skupimy się w dzisiejszym artykule. Zapraszamy do lektury.
Ciąża wielopłodowa - przyczyny
Wśród przyczyn wzrostu ciąż wielopłodowych pod uwagę bierze się kilka czynników. Głównym jest wspomaganie rozrodu, odpowiedzialne prawdopodobnie za 2/3 wzrostu, a następnym starszy wiek kobiet rodzących, któremu przypisuje się około ¼ puli przyczyn wzrostu. Dla przykładu w roku 2002 w USA, w stosunku do roku 1980 liczba ciąż bliźniaczych u kobiet w wieku ≥ 40 lat wzrosła 11-krotnie. W Polsce w 1990 r. ciąże bliźniacze po 35 roku życia stanowiły 11,5% wszystkich ciąż bliźniaczych, zaś w 2018 r. 23,3%. Niemałe znaczenie może mieć także otyłość matki przed zajściem w ciążę. Szacuje się, że przy BMI ≥30 ryzyko ciąży bliźniaczej wzrasta o 40%, co w dobie narastania globalnej otyłości może być ważnym elementem sprzyjającym ciążom mnogim. Rozpatrywanym w literaturze czynnikiem jest także przyjmowanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę oraz wprowadzenie w wielu krajach obligatoryjnego dodatku tej witaminy do żywności.
Niestety jednak ciąża wielopłodowa wiąże się z większym ryzykiem nieprawidłowego przebiegu. Przede wszystkim stanu przedrzucawkowego, nadciśnienia, cukrzycy, anemii z niedoboru żelaza oraz porodu przedwczesnego, którym kończy się 50-60% ciąż bliźniaczych. W odniesieniu do noworodków ryzyko dotyczy głównie małej masy urodzeniowej (<2500 g) i wynikającego z tego zgonu okołoporodowego.
Ciąża bliźniacza — jak powstaje
W standardowo przebiegającym cyklu płciowym jajnik co miesiąc uwalnia jedną dojrzałą komórkę jajową. Tak to zaplanowała natura. Gdy nic nie zaburza przebiegu cyklu i ta komórka połączy się z plemnikiem, powstaje ciąża. Pojedyncza oczywiście. Zwykle jednak wcale nie jest tak prosto.
Wiele kobiet stosuje antykoncepcję hormonalną hamującą dojrzewanie komórek jajowych, część odkłada decyzję o macierzyństwie na później, stosując inne metody, coraz więcej zmaga się z różnymi problemami, które powodują niepłodność. Jest też mnóstwo czynników, które mogą rozregulować pracę systemu rozrodczego. Wtedy na przykład w jednym cyklu dojrzewa nie jedna, a dwie komórki jajowe. Gdy obie zostaną zapłodnione, rozwija się ciąża bliźniacza, a każde dziecko jest wówczas od początku oddzielnym bytem. Czasem zdarza się, że choć zapłodniona została jedna komórka, to w trakcie swoich podziałów, rozdziela się i powstają z niej dwa zarodki. To dość rzadka sytuacja, a jej efektem jest są bliźnięta jednojajowe. Podobne do siebie jak dwie krople wody.
Ciąża wielopłodowa – obraz USG
Rodzaje i objawy ogólne ciąży bliźniaczej
Kobieta w ciąży bliźniaczej ma nadmiernie duży brzuch oraz może odczuwać ruchy w różnych jego częściach. Wyróżnia się dwa rodzaje ciąż mnogich. Tak jak mogłaś droga przyszła Mamo przeczytać chwilę wcześniej - pierwsze z nich, bliźniaki jednojajowe są identyczne pod względem genetyki – powstają na skutek zapłodnienia jednej komórki jajowej. Sprawia to, że bliźnięta jednojajowe są tej samej płci. Wyróżnia się bliźniaki jedno – i dwukosmówkowe z zależności od tego, czy mają oddzielne czy wspólne kosmówki (błony płodowe). Bliźnięta dwujajowe powstają przez połączenie dwóch komórek jajowych z dwoma plemnikami. W tym przypadku płeć to loteria.
Szansa na bliźniaki wzrasta, kiedy w rodzinie występowały już podobne ciąże. Centrum Medyczne Żelazna publikuje szczegółowe informacje na ten temat. Czas porodu w ciąży bliźniaczej zależy od jej rodzaju. W jednokosmówkowej jednoowodniowej jest to zazwyczaj 34 tydzień, a w jednokosmówkowej dwuowodniowej po 36. Jest to dobry czas, ponieważ oboje dzieci mają już prawidłowo rozwinięte płuca i są dostosowane do życia poza łonem matki. Nie da się jednak ukryć, że taki poród wiąże się z większym ryzykiem i potencjalnymi komplikacjami.
Jakie badania dodatkowe najlepiej jest zrobić w ciąży bliźniaczej?
Ciąża bliźniacza w pierwszych trzech tygodniach może powodować mdłości i wymioty z uwagi na wyższy poziom beta-hcg. Po ukończeniu dwunastego tygodnia ciąży przyszła mama może potwierdzić swoje przypuszczenia o ciąży bliźniaczej na rutynowych badaniach USG. USG przy bliźniakach rozpoznaje nie tylko ilość pęcherzyków płodowych, ale i przybliżony wiek płodów, a także ewentualne wady wrodzone.
Ciąża bliźniacza jednojajowa oraz dwujajowa daje silne objawy już około 4 tygodnia ciąży. Niestety przyszła mama musi liczyć się z bardziej nasilonymi nudnościami, wymiotami i bólami niż kobieta oczekująca jednego potomka. Brzuch w ciąży bliźniaczej jest nawet dwukrotnie większy dlatego, też ostatni trymestr ciąży jest wyjątkowo niekomfortowy. Ma to związek z żylakami nóg oraz dokuczliwymi bólami kręgosłupa, do czego przyczynia się ciężar dwojga dzieci. Wiele matek w ciążach bliźniaczych narzeka na problemy z zasypianiem, ponieważ trudno im znaleźć wygodną pozycję do snu. Inne trudności związane są ze schylaniem się oraz ubieraniem. Objawami ciąży bliźniaczej są także problemy natury jelitowej. Zwykle je się częściej, ale mniejsze porcje. Dzieci zajmują bardzo dużo miejsca, nawet tam, gdzie znajduje się żołądek, co doprowadza do jego ucisku. W końcowej fazie ciąży zdarzają się problemy z oddychaniem, ponieważ obecność maluchów podnosi przeponę, co przyczynia się do spłyconego oddechu.
Jakie badania dodatkowe najlepiej jest zrobić w ciąży bliźniaczej?
Gdy lekarz stwierdzi ciążę mnogą, przyszła mama będzie od tej pory pod opieką specjalistyczną. W związku z licznymi powikłaniami w ciąży mnogiej, wymagana jest zwiększona liczba przeprowadzonych badań. Do 28. tygodnia ciąży badania profilaktyczne należy wykonywać co 14 dni, natomiast po 28. tygodniu – co tydzień. W czasie trwania ciąży mnogiej liczba wizyt u lekarza prowadzącego zwiększa się, ponieważ kontrola nad taką ciążą musi być ściślejsza. W ciąży mnogiej częściej robi się badania na ewentualną obecność białka w moczu, częściej też wykonywany jest pomiar ciśnienia tętniczego. Przyszła mama powinna rozważyć zwiększoną suplementację niektórych witamin czy też mikroelementów, jak np. kwasu foliowego czy żelaza. Powód? Niedokrwistość pojawia się częściej niż w przypadku ciąży pojedynczej. Jednak naczelną zasadą podczas trwania ciąży mnogiej jest odpoczynek przyszłej mamy. Kobieta w tym okresie powinna dbać o siebie o wiele bardziej niż zwykle.
Ciąża wielopłodowa: bliźnięta identyczne czy nie? Podsumujmy informacje, które przeczytałaś wcześniej, aby mieć jasność.
Bliźnięta jednojajowe, które powstały w wyniku zapłodnienia jednego jajeczka przez jeden plemnik, a podział na dwa zarodki nastąpił później są jednakowe genetycznie - tak zdarza sie w co czwartej bliźniaczej ciąży. Wówczas rodzą się dzieci tej samej płci, trudne do odróżnienia. Bliźnięta jednojajowe łączy nie tylko wygląd. Mają wprawdzie osobne pępowiny, ale często wspólne łożysko, czyli narząd, poprzez który pobierają pokarm i tlen dostarczony z krwią matki. Wspólny może być także worek owodniowy (błona płodowa wypełniona płynem, chroniąca maleństwo przed urazami, wahaniami temperatury, wysychaniem i drobnoustrojami z pochwy) oraz kosmówka (zewnętrzna błona płodowa, osłaniająca worek owodniowy).
Jak wspomniałem, bliźniaki dwujajowe powstają, gdy dwa jajeczka połączą się z dwoma plemnikami. Dzieci wcale nie muszą być podobne do siebie, mogą też różnić się płcią. Bliźnięta dwujajowe mają zawsze osobne łożyska i funkcjonują niemal niezależnie w brzuchu mamy. Z medycznego punktu widzenia to bardziej korzystna sytuacja, gdyż maluchy sobie nie przeszkadzają, aż do czasu, gdy urosną i zaczną narzekać na ciasnotę. Bliźniaki jednojajowe także mogą zgodnie funkcjonować, zwłaszcza gdy mają oddzielne łożyska i błony płodowe.
Jakie są najczęstsze powikłania ciąży mnogiej?
Powikłania ciąż wielopłodowych można podzielić na matczyne i płodowe. Niezależnie od kosmówkowości i owodniowości, ciąża mnoga jest z pewnością bardziej obciążająca dla organizmu kobiety. U takich ciężarnych statystycznie częściej występuje nadciśnienie tętnicze, cukrzyca ciężarnych, cholestaza czy niedokrwistość.
Z kolei najczęstszym powikłaniem ciąż mnogich od strony płodowej jest przede wszystkim poród przedwczesny. Nawet jeżeli ciąża przebiega bez najmniejszych zastrzeżeń, to i tak w wielu przypadkach jest rozwiązywana planowo przed uzyskaniem dojrzałości, czyli przed ukończeniem 36. tygodnia. To z kolei oznacza, że bliźnięta czy trojaczki zaraz po urodzeniu wymagają w mniejszym lub większym stopniu specjalistycznej opieki neonatologicznej.
Poza tym w ciążach mnogich obserwujemy częściej różnego rodzaju zaburzenia wzrastania płodów. Przede wszystkim bliźnięta zwykle rosną wolniej niż płody w ciążach pojedynczych. Do pewnego stopnia jest to zjawisko fizjologiczne, jednak w przypadku ciąż bliźniaczych jednokosmówkowych, oprócz powikłań związanych z nieprawidłowym wzrastaniem, może dochodzić również do powikłań związanych z niezrównoważoną wymianą krwi pomiędzy płodami. Chodzi o występowanie zespołów przetoczenia (ang. twin-to-twin transfusion syndrome, TTTS), powikłań typu anemia-policytemia (ang. twin anemia-policythemia sequence, TAPS) czy zespołu odwróconej perfuzji tętniczej (ang. twin reversed arterial perfusion, TRAP).
Z tego względu każdą ciążę jednokosmówkową należy monitorować ultrasonograficznie w ośrodkach referencyjnych od 16. tygodnia z częstotliwością co najmniej raz na 14 dni aż do porodu. Dzięki temu można w porę reagować, zapobiegać powikłaniom, a nawet leczyć wewnątrzmacicznie.
Poród przedwczesny? Nie martw się – to prawie "norma"
Ok, wróćmy na chwilę do wspomnianego wcześniej porodu przedwczesnego. Wiesz już, że jest on jednym z najistotniejszych powikłań ciąży bliźniaczej. Ponad 50% bliźniąt rodzi się przed 37. tygodniem ciąży. Średni czas trwania ciąży bliźniaczej wynosi 35-37 tygodni. Optymalny termin zakończenia ciąży wielopłodowej, która rozwija się prawidłowo, nie został ściśle określony.
Jednak liczne obserwacje potwierdziły, że najdogodniejszym czasem na rozwiązanie ciąży dwukosmówkowej dwuowodniowej jest termin między 37. a 39. tygodniem ciąży. Wówczas obserwuje się najniższy odsetek umieralności bliźniąt. W przypadku ciąży jednokosmówkowej dwuowodniowej za dogodny uważa się termin między 36 a 37. tygodniem ciąży. Natomiast w ciąży jednokosmówkowej jednoowodniowej, która obciążona jest najwyższym ryzykiem wystąpienia powikłań położniczych, ze względu na wzrastające wraz z czasem jej trwania ryzyko kolizji pępowin płodów za optymalny czas uważa się od 32. do 34. tygodnia ciąży. W tym ostatnim przypadku zawsze wykonywane jest cięcie cesarskie.
Ciąża wielopłodowa – Jak urodzisz? Poród naturalny czy cesarka?
Jeśli spodziewasz się więcej niż dwóch dzieci, czeka Cię cięcie cesarskie. To dla was najbezpieczniejsze rozwiązanie. Gdy spodziewasz się bliźniaków, możliwy jest poród naturalny, jeśli tylko oba maluchy ułożone są główkami do dołu (ok. połowa przypadków) i jesteście w dobrej formie. W porodzie siłami natury okres rozwierania szyjki macicy jest przedłużony w wyniku osłabionej czynności skurczowej, spowodowanej nadmiernym rozciągnięciem macicy przez rozwijające się maluszki. Natomiast poród drugiego dziecka to już niemal błyskawica – następuje w 15–30 minut po urodzeniu pierwszego. Jeśli jedno z dzieci jest ułożone nieprawidłowo (np. pośladkowo albo poprzecznie), a także wtedy, gdy tobie lub dzieciom zagrażają powikłania (np. znaczne wcześniactwo, duża różnica masy między dziećmi, fizyczne wyczerpanie rodzącej w wyniku przedłużającego się porodu), lekarze najprawdopodobniej przeprowadzą cesarskie cięcie. Nie obawiaj się go, po zabiegu zostanie ci niewielka blizna. Ciesz się – zaraz zostaniesz mamą!
Jak sama już zapewne zauważyłaś, badania prenatalne odgrywają bardzo istotną rolę w monitorowaniu zdrowia dziecka i zapewnieniu mu jak najlepszych warunków rozwoju. Pierwsze badanie prenatalne, przeprowadzane w pierwszym trymestrze ciąży, ocenia wstępnie anatomię płodu oraz ryzyko wystąpienia wad genetycznych. Drugie badanie prenatalne pozwala ocenić tę anatomię jeszcze dokładniej. Natomiast trzecie badanie prenatalne umożliwia wykrycie nieprawidłowości, których nie udało się wychwycić podczas dwóch pierwszych badań. Stanowią one aż 1/3 wszystkich zaburzeń, dlatego trzecie badanie prenatalne, choć nie jest refundowane, powinno być traktowane jako obowiązkowe.
Wszystkie trzy badania prenatalne są istotne dla oceny zdrowia dziecka i mogą dostarczyć cennych informacji na temat jego rozwoju wewnątrzmacicznego. Przeprowadzone w odpowiednich tygodniach ciąży mogą pomóc we wczesnym wykryciu ewentualnych zaburzeń i podjęciu działań jeszcze na etapie prenatalnym. Warto bowiem pamiętać, że część z nich możemy leczyć jeszcze zanim dziecko przyjdzie na świat. Obecnie w ten sposób korygowane są już niektóre wady serca czy rozszczepy kręgosłupa. Dzięki temu dziecko zyskuje nie tylko większe szanse na przeżycie, ale również lepsze funkcjonowanie w przyszłości.
Jeśli masz powyżej 35 lat, być może zainteresuje Cię również artykuł: ciąża po 35 roku życia - w dzisiejszych czasach to już nie dziwi. Zapraszamy!
